(21) 1. กรชกายวคฺโค

[211] ปญฺจมสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

6. สํสปฺปนียสุตฺตวณฺณนา

[216] ฉฏฺเฐ สํสปฺปนียปริยายํ โว, ภิกฺขเว, ธมฺมปริยายนฺติ สํสปฺปนสฺส การณํ เทสนาสงฺขาตํ ธมฺมเทสนํฯ สํสปฺปตีติ ตํ กมฺมํ กโรนฺโต อาสปฺปติ ปริสปฺปติ วิปฺผนฺทติฯ ชิมฺหา คตีติ เตน กมฺเมน ยํ คติํ คมิสฺสติ, สา ชิมฺหา โหติฯ ชิมฺหุปปตฺตีติ ตสฺส ยํ คติํ อุปปชฺชิสฺสติ, สาปิ ชิมฺหาว โหติฯ สํสปฺปชาติกาติ สํสปฺปนสภาวาฯ ภูตา ภูตสฺส อุปปตฺติ โหตีติ ภูตสฺมา สภาวโต วิชฺชมานกมฺมา สตฺตสฺส นิพฺพตฺติ โหติฯ ผสฺสา ผุสนฺตีติ วิปากผสฺสา ผุสนฺติฯ

7-8. สญฺเจตนิกสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[217-218] สตฺตเม สญฺเจตนิกานนฺติ เจเตตฺวา ปกปฺเปตฺวา กตานํฯ อุปจิตานนฺติ จิตานํ วฑฺฒิตานํฯ อปฺปฏิสํเวทิตฺวาติ เตสํ กมฺมานํ วิปากํ อเวทิยิตฺวาฯ พฺยนฺตีภาวนฺติ วิคตนฺตภาวํ เตสํ กมฺมานํ ปริจฺเฉทปริวฏุมตากรณํฯ ตญฺจ โข ทิฏฺเฐว ธมฺเมติ ตญฺจ โข วิปากํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ ทิฏฺเฐว ธมฺเมฯ อุปปชฺชนฺติ อุปปชฺชเวทนียํ อนนฺตเร อตฺตภาเวฯ อปเร วา ปริยาเยติ อปรปริยายเวทนียํ ปน สํสารปฺปวตฺเต สติ สหสฺสิเมปิ อตฺตภาเวติฯ อิมินา อิทํ ทสฺเสติ ‘‘สํสารปฺปวตฺเต ปฏิลทฺธวิปาการหกมฺเม น วิชฺชติ โส ชคติปฺปเทโส, ยตฺถ ฐิโต มุจฺเจยฺย ปาปกมฺมา’’ติฯ ติวิธาติ ติปฺปการาฯ กายกมฺมนฺตสนฺโทสพฺยาปตฺตีติ กายกมฺมนฺตสงฺขาตา วิปตฺติฯ อิมินา นเยน สพฺพปทานิ เวทิตพฺพานิฯ อฏฺฐเม อปณฺณโก มณีติ สมนฺตโต จตุรสฺโส ปาสโกฯ

9. กรชกายสุตฺตวณฺณนา

[219] นวเม ทุกฺขสฺสาติ วิปากทุกฺขสฺส, วฏฺฏทุกฺขสฺเสว วาฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต มณิโอปมฺมํ นตฺถิฯ เอวํ วิคตาภิชฺโฌติ เอวนฺติ นิปาตมตฺตํฯ ยถา วา เมตฺตํ ภาเวนฺตา วิคตาภิชฺฌา ภวนฺติ, เอวํ วิคตาภิชฺโฌฯ เอวมสฺส วิคตาภิชฺฌตาทีหิ นีวรณวิกฺขมฺภนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อกุสลนิสฺสรณานิ กเถนฺโต เมตฺตาสหคเตนาติอาทิมาหฯ อปฺปมาณนฺติ อปฺปมาณสตฺตารมฺมณตาย จิณฺณวสิตาย วา อปฺปมาณํฯ ปมาณกตํ กมฺมํ นาม กามาวจรกมฺมํฯ น ตํ ตตฺราวติฏฺฐตีติ ตํ มโหโฆ ปริตฺตํ อุทกํ วิย อตฺตโน โอกาสํ คเหตฺวา ฐาตุํ น สกฺโกติ, อถ โข นํ โอเฆ ปริตฺตํ อุทกํ วิย อิทเมว อปฺปมาณํ กมฺมํ อชฺโฌตฺถริตฺวา อตฺตโน วิปากํ นิพฺพตฺเตติฯ ทหรตคฺเคติ ทหรกาลโต ปฏฺฐายฯ

นายํ กาโย อาทายคมนิโยติ อิมํ กายํ คเหตฺวา ปรโลกํ คนฺตุํ นาม น สกฺกาติ อตฺโถ ฯ จิตฺตนฺตโรติ จิตฺตการโณ, อถ วา จิตฺเตเนว อนฺตริโกฯ เอกสฺเสว หิ จุติจิตฺตสฺส อนนฺตรา ทุติเย ปฏิสนฺธิจิตฺเต เทโว นาม โหติ, เนรยิโก นาม โหติ, ติรจฺฉานคโต นาม โหติฯ ปุริมนเยปิ จิตฺเตน การณภูเตน เทโว เนรยิโก วา โหตีติ อตฺโถฯ สพฺพํ ตํ อิธ เวทนียนฺติ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียโกฏฺฐาสวเนตํ วุตฺตํฯ น ตํ อนุคํ ภวิสฺสตีติ เมตฺตาย อุปปชฺชเวทนียภาวสฺส อุปจฺฉินฺนตฺตา อุปปชฺชเวทนียวเสน น อนุคตํ ภวิสฺสติฯ อิทํ โสตาปนฺนสกทาคามิอริยปุคฺคลานํ ปจฺจเวกฺขณํ เวทิตพฺพํฯ อนาคามิตายาติ ฌานานาคามิตายฯ อิธปญฺญสฺสาติ อิมสฺมิํ สาสเน ปญฺญา อิธปญฺญา นาม, สาสนจริตาย อริยปญฺญาย ฐิตสฺส อริยสาวกสฺสาติ อตฺโถฯ อุตฺตริวิมุตฺตินฺติ อรหตฺตํฯ ทสมํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

กรชกายวคฺโค ปฐโมฯ

(22) 2. สามญฺญวคฺควณฺณนา

[221] ทุติยสฺส ปฐมํ อาทิํ กตฺวา สพฺพา เปยฺยาลตนฺติ อุตฺตานตฺถาเยวาติฯ

มโนรถปูรณิยา องฺคุตฺตรนิกาย-อฏฺฐกถาย

ทสกนิปาตสฺส สํวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

องฺคุตฺตรนิกาเย

เอกาทสกนิปาต-อฏฺฐกถา